Διεύθυνση: Δήμος Αθηένου Λεωφ. Μακαρίου Γ΄, Αρ. 2, 7600 Αθηένου Κύπρος 
Τηλ.: +357 24811370
Ε-mail: 
Μνημεία – Ήρωες
Εκταφή και ενταφιασμός ηρώων Αθηένου
Η Αθηένου τίμησε τα άξια παλικάρια της που θυσιάστηκαν για την πατρίδα και έκαναν περήφανη τη γενέτειρα τους με τους αγώνες τους.
Στις 27 Νοεμβρίου 2011 πραγματοποιήθηκε ο ενταφιασμός των 8 Ηρώων μας στο νέο χώρο που διαμορφώθηκε στο κοιμητήριο. Η εκταφή των λειψάνων και ο ενταφιασμός τους έγινε με την πρέπουσα τιμή.
Η Αθηένου είχε σε όλους τους αγώνες τούτου του πολύπαθου νησιού, τη δική της συμβολή. ΄Εδωσε σπονδή στην ελευθερία το αίμα των ακόλουθων πεσόντων παλικαριών της για την πατρίδα:
- Αρτέμος Κ. Φραντζέσκου. ΄Εχασε τη ζωή του αγωνιζόμενος κατά της Αγγλικής αποικιοκρατίας τη 10η Αυγούστου 1956, σε ηλικία 25 ετών.
- Τουμάζος Μ. Τουμάζου. ΄Εχασε τη ζωή του αγωνιζόμενος κατά της Αγγλικής αποικιοκρατίας τη 24η Αυγούστου 1956, σε ηλικία 22 ετών.
- Χριστάκης Ν. Βύζακος. Σφαγιάσθηκε από τους Τούρκους την 11η Ιουλίου 1958, σε ηλικία 10ετών.
- Μιχαήλ Β. Ταππής: Σκοτώθηκε από τους Τούρκους την 22α Ιουλίου 1958, σε ηλικία 38 ετών.
- Αντρέας Μ. Λουκά. Αστυνομικός από την Αναρίτα Πάφου έπεσε Ηρωϊκώς Μαχόμενος στον ΄Αγιο Σωζόμενο από τους Τούρκους, την 6ηΦεβρουαρίου 1964, σε ηλικία 24 ετών.
- Θεόδωρος Ν. Φώττηρου. ΄Επεσε Ηρωϊκώς μαχόμενος την 23η Ιουλίου 1974, σε ηλικία 20 ετών.
- Παναγιώτης Ι. Ματσούκας. ΄Επεσε Ηρωϊκώς Μαχόμενος την 24η Ιουλίου 1974, σε ηλικία 29 ετών.
- Κώστας Π. Τούμπας. ΄Επεσε Ηρωϊκώς Μαχόμενος στην Αθηένου την 18η Αυγούστου 1974, σε ηλικία 33 ετών.
- Κώστας Παπαπαύλου. Έπεσε Ηρωϊκώς Μαχόμενος στην Αθηένου την 6η Αυγούστου 1974, σε ηλικία 25 ετών.»
Κλείνουμε το γόνυ μπροστά στο μεγαλείο της θυσίας τους με την αίσθηση του χρέους και της ιστορικής ευθύνης απέναντι στην Κύπρο και απέναντι στην αδικαίωτη θυσία των οκτώ ηρώων μας.
Αιωνία τους η μνήμη.
Ήρωες 1955-1959 - Προτομές στο πάρκο
Ο Δήμος Αθηένου μελετά το ενδεχόμενο ανέγερσης Μνημείου προς τιμήν των ηρώων της Αθηένου σε κεντρικό σημείο του δήμου.
Ήρωες της ΕΟΚΑ Αρτέμος Κ. Φραντζέσκος και Τουμάζος Μ. Τουμάζου.
Η απόδοση τιμής και η έκφραση ευγνωμοσύνης στους Ήρωες μας είναι το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε εμείς οι μεταγενέστεροι για να διατηρήσουμε άσβεστη τη μνήμη της θυσίας τους και να τους προβάλουμε ως πρότυπα αγωνιστικότητας και αυτοθυσίας στις νεότερες γενεές.
Ο Αρτέμος Φραντζέσκος, που γεννήθηκε στην Αθηένου το 1931, αφού τέλιωσε το Δημοτικό Σχολείο της κοινότητας ακολούθησε το επάγγελμα του μηχανουργού.
Με την έναρξη του Απελευθερωτικού Αγώνα έδωσε τον όρκο της ΕΟΚΑ στο Μετόχι του Κύκκου μαζί με άλλους συγχωριανούς του και ανέλαβε την αρχηγία της ομάδας του χωριού του με το ψευδώνυμο «Άθως».
Συμμετείχε μ’ άλλους συναγωνιστές του σε διάφορες επιχειρήσεις και ενέδρες στην περιοχή Αθηένου – Πυροϊου, στις οποίες μάλιστα χρησιμοποιούνταν βόμβες δικής τους κατασκευής.
Με υπόδειξη ενός χωριανού τους χημικού, ο Αντρέας Φραντζέσκος έστησε στο σπίτι του ολόκληρη επιχείρηση κατασκευής πυρίτιδας από κληματόβεργες, τις οποίες έκαιαν και ανακάτευαν τη σκόνη των κάρβουνών τους με θειάφι και νίτρο, κατασκευάζοντας βόμβες. Με τις βόμβες αυτές προμήθευαν και τα γύρω χωριά.
Η ηρωική δράση του Αρτέμου Κ. Φραντζέσκου, που ήταν ηγετική φυσιογνωμία του Αγώνα στην περιοχή της Αθηένου, δεν έμελλε όμως, δυστυχώς, να διαρκέσει για πολύ.
Το βράδυ της 11ης προς τη 12η Αυγούστου 1956, ενώ ο Αρτέμος με άλλους συνεργάτες του κατασκεύαζαν την πυρίτιδα στο σπίτι του, μια σπίθα που έπεσε στο κιβώτιο με το εύφλεκτο υλικό, προκάλεσε το μεγάλο κακό.
Μπροστά στον κίνδυνο της έκρηξης και της τραγωδίας που μπορούσε να προκληθεί, ο Αρτέμος άρπαξε αμέσως το καιόμενο δοχείο στην αγκαλιά του κι έτρεξε έξω από το σπίτι.
Έγινε ο ίδιος φλεγόμενη λαμπάδα κι έδωσε τη ζωή του για να γλυτώσει από το θάνατο τους συναγωνιστές του.
Μ’ αυτό τον τρόπο θυσιάστηκε για την πατρίδα ο αείμνηστος Αρτέμος Φραντζέσκος και πέρασε στο πάνθεο της αθανασίας, ως μοναδικό πρότυπο αυτοθυσίας και ηρωισμού. Ήταν τότε μόλις 25 χρονών παλικάρι.
Ο Τουμάζος Τουμάζου, το ηρωικό αμούστακο παλικάρι της ηρωογεννήτρας Αθηένου, που τιμούμε επίσης σήμερα με την αποκάλυψη της προτομής του, γεννήθηκε το 1934 και μπήκε από τους πρώτους στον Αγώνα, όπου του ανατέθηκε η ευθύνη για τις ομάδες νεολαίας στην περιοχή.
Οι πρώτες του ενέργειες, με αρχηγό τον ήρωα Αρτέμο Φραντζέσκο, ήταν να εμφυσήσει τον παλμό και το πνεύμα του αγώνα στις καρδιές των νέων και να οργανώσει ομάδες στα χωριά Τύμπου, Πυρόι, Τρεμετουσιά, Άρσος, Τρούλλοι και Πύλα.
Για διευκόλυνση της στρατολόγησης νέων για τις ανάγκες του Αγώνα, ο Τουμάζος ίδρυσε την ΟΧΕΝ Αθηένου, μέσα από την οποία έκανε την επιλογή για την επάνδρωση των ομάδων.
Κατά τη διάρκεια του 1955 και 1956 έλαβε μέρος σε διάφορες ενέδρες εναντίον των Άγγλων, ενώ παράλληλα, σε συνεργασία με τον Φραντζέσκο, συγκέντρωσε αριθμό κυνηγετικών όπλων, τα οποία διένειμε στους κατοίκους των γύρω χωριών.
Συμμετείχε επίσης στις ομάδες κατασκευής χειροβομβίδων και άλλων πυρομαχικών που κατασκευάζονταν στην Αθηένου.
Διαδέχτηκε στην ηγεσία των ομάδων της περιοχής τον Αρτέμο Φραντζέσκο που έφυγε τόσο άδικα στις 12 Αυγούστου 1956, για να χαθεί τελικά και ο ίδιος με παρόμοιο τρόπο 12 μέρες αργότερα, στις 24 Αυγούστου του ίδιου χρόνου.
Όπως αφηγείται ένας συναγωνιστής του, είχε σταλεί τότε στην Αθηένου ένα νέο είδος πυρίτιδας και επειδή δεν το γνώριζαν αποφάσισαν να το δοκιμάσουν κατασκευάζοντας μια βόμβα έξω από το χωριό.
Παρ’ όλα τα μέτρα ασφαλείας που είχαν ληφθεί η βόμβα εξερράγη μέσα στα χέρια τους, με αποτέλεσμα ο Τουμάζος να βρει τραγικό θάνατο, ενώ ο φίλος του να τραυματιστεί σοβαρά.
Ο αείμνηστος Τουμάζος Μ. Τουμάζου ήταν τότε μόλις 22 χρονών, γεμάτος όνειρα για ζωή.
Έφυγε με τον πόθο και το όραμα μιας ελεύθερης πατρίδας, όπως έφυγε και ο Αρτέμος Φραντζέσκος και όλοι οι Ήρωες του Απελευθερωτικού μας Αγώνα.
Στρατιώτης Χαράλαμπος Χαραλάμπους
Ο στρατιώτης Χαράλαμπος Χαραλάμπους, ο ήρωας από την Ξυλοφάγου, που υπηρετούσε την στρατιωτική του θητεία στο φυλάκιο ΟΞΟΥ, έπεσε νεκρός από τις σφαίρες Τούρκου στρατιώτη των κατοχικών δυνάμεων, στις 28 Μαϊου 1988. Ο στρατιώτης Χαράλαμπος Χαραλάμπους πυροβολήθηκε από δολοφονικά πυρά Τούρκου, ο οποίος μπήκε παράνομα σε κατοικία απέναντι από το φυλάκιο της Εθνικής Φρουράς και έθεσε σε άμεσο κίνδυνο την ασφάλεια ολόκληρης της οικογένειας Κυριάκου Λυσάνδρου. Ο αείμνηστος Χαράλαμπος ο οποίος έτρεξε σε βοήθεια της οικογένειας κτυπήθηκε άνανδρα από ριπή σφαιρών οι οποίες τον έπληξαν θανάσιμα και τραυμάτισαν σοβαρά το συνάδελφό του στρατιώτη Γιάννη Καλλέσιη. Ο θάνατος του Χαράλαμπου, ο σοβαρός τραυματισμός του Γιάννη και γενικά, το επεισόδιο της θρασύτατης παράνομης εισόδου από τη νεκρή ζώνη σε σπίτι της Αθηένου συγκλόνισαν όχι μόνο ολόκληρη την Αθηένου αλλά και ολόκληρη την Κύπρο. Η Αθηένου υποκλίνεται ευλαβικά στη μνήμη του νεαρού ήρωα που τόσο άδικα και πρόωρα άφησε την τελευταία του πνοή και πέρασε στη σφαίρα της αιωνιότητας.
